Ξενοκράτης

Όνομα ιστορικών προσώπων. 1. Αρχαίος Έλληνας φιλόσοφος (396/5 – 315/4 π.Χ.). Υπήρξε μαθητής του Πλάτωνα και διαδέχτηκε (339-38) τον Σπεύσιππο στη διεύθυνση της Ακαδημίας, την οποία διατήρησε έως τον θάνατό του. Από τα έργα του σώζονται μόνο αποσπάσματα. Στη σκέψη του, που χαρακτηρίζεται από την πρόθεση συστηματικής επεξεργασίας των όψιμων θεωριών του Πλάτωνα, κατέχει σημαντική θέση η μαθηματική μεταφυσική, που συνεχίζει την πλατωνική θεωρία των ιδεών-αριθμών. Παραδέχεται έτσι ως πρώτη αρχή τη Μονάδα και ως δεύτερη τη Δυάδα. Αλλά με τη μαθηματική αυτή θεώρηση ο Ξ. συνδυάζει ένα ισχυρό πνεύμα θρησκευτικότητας και μυστικισμού, που τον κάνει να ερμηνεύει τις μεταφυσικές αρχές και σαν θεότητες, μια αρσενική και μια θηλυκή (Δίας και Ήρα, Όσιρις και Ίσις), και να δημιουργήσει μία περίπλοκη δαιμονολογία. Αυτή η πλευρά της σκέψης του Ξ. προκάλεσε την αντιπάθεια του Αριστοτέλη (ο οποίος ήταν συμμαθητής του Ξ. στην πλατωνική σχολή, και κατόπιν αρχηγός δικής του σχολής, την οποία ίσως δεν θα είχε ιδρύσει αν ο Ξ. δεν είχε υπάρξει μαθητής της Ακαδημίας), ενώ, αντίθετα, προσέλκυσε αργότερα το ενδιαφέρον του Ποσειδώνιου, της θεωρίας του οποίου υπήρξε κατά κάποιον τρόπο πρόδρομος ο Ξενοκράτης. 2. Έλληνας γιατρός (1ος αι. μ.Χ.). Ο Γαληνός τον περιγράφει σαν άνθρωπο παράδοξο, που επιδιδόταν σε γητείες. Έγραψε ένα έργο με τον τίτλο Περί της από των ζώων τροφής. Σύμφωνα με το Γαληνό, έγραψε και Ονομασίες φαρμάκων. Ο Ξ. αναφέρεται κυρίως ως Ξ. ο Αφροδισιεύς. 3. Γλύπτης. Ανήκε στη σχολή του Λύσιππου.